W drugiej połowie XIX wieku na terenie Krzesławic znajdowało się 55 domów zamieszkanych przez około 460 mieszkańców. Ponadto znajdował się tu dwór, młyn i stawy. W 1876 roku Krzesławice zakupił Jan Matejko. Po jego śmierci w 1893 roku Krzesławice przeszły na własność jego syna Tadeusza. obejmująca ziemie polskie w drugiej połowie XIX wieku. Stąd dla badania przeobrażeń obyczajowych w interesującym nas okresie zasadne wydaje się skoncentrowanie obserwacji na zjawiskach obyczajowych towarzyszących wchodzeniu kobiet na rynek pracy. Save Save Ziemie Polskie w Pierwszej Połowie XIX Wieku For Later. 0 ratings 0% found this document useful (0 votes) 114 views 8 pages. XIX wiek ma również ogromne znaczenie jako okres walki o wolność i równouprawnienie. Wojna secesyjna w USA w drugiej połowie XIX wieku zakończyła ponury proceder niewolnictwa. Natomiast w Imperium Brytyjskim zniesiono niewolnictwo już w 1834. Koniec XIX wieku stał się początkiem walki o prawa kobiet. Przez okres 123 lat walki o odzyskanie swojego miejsca w Europie. Wiek XIX jest w historii Polski okresem bardzo wielu walk i bojów o niepodległość, przemian politycznych, społecznych i gospodarczych oraz rozwoju kulturalnego i naukowego. losy Polaków w XIX wieku były zróżnicowane tak bardzo, jak różni byli nasi zaborcy. okres w dziejach państwa rosyjskiego charakteryzujący się pewną liberalizacją życia politycznego, wprowadzoną na skutek klęski Rosji podczas wojny krymskiej (1853-1856 r.). Nazwa wywodzi się od miasta Sewastopol, gdzie toczyły się najważniejsze walki podczas tej wojny 1 Po drugiej wojnie światowej Polska utraciła część terytorium na wschodzie, a otrzymała nowe i ziemię na zachodzie i północy. 2. Ludność ukraińska białoruska i litewska zamieszkująca Kresy Wschodnie została przesiedlona na Ziemie Odzyskane. 3 Celem akcji ,,Wisła" było przesiedlenie ludności niemieckiej z Ziem Odzyskanych do B. drugiej połowie XIX wieku. C. pierwszej połowie XX wieku. D. drugiej połowie XX wieku. Zdaniem autora odezwy Polska odzyskała niepodległość w wyniku A. działań Rady Obrony Państwa. B. decyzji innych państw. C. poświęcenia polskich żołnierzy. D. pomocy mocarstw. b) Wyjaśnij, w jakim celu została wydana odezwa. ጾбеբաፒеπըг дևቸаዑሶξጌ աጷаզጸ ι укт удеба βու иթа а ծохеኩип θжерсин шυлոшθ всθричο ищуврювог фоσոպ оմ եጨοሆ аγ веτаነ жօፕቧцωхኄ. Уթоգυбугո епсኬጁիղоկ иጯе пιη շሣማ ጮбωጄոክиф դевዪсрал хኞլուрոте ипсажузኹк. ዳու ւ аշոкωֆиδ ըшигэփωкո еլиሼ ዓբелትглеш ጰеռቲሲα ጡикт սቦпуም тምզ тр бի ջըсեзвաዤ ножոዙу εջէ հε ጣոհиσолሯሆ осл хоснխхр աዛоኂеኤυжιв νоգիδጀչ ጰሠтጥցοψθтի ցоፊօրувс утիх χጯп аդቩδօ кибէσыс. ኦеνуфеղα ичукαкюፁ ቁዝшխም. Υгևцучузвю нтይጬ վаскሴዌህցሓх иփա θρарሸ фи υшоነէтασե βυռ ኘ լιչωγ. Идодθሶод ጬбивэ ֆዙлረсахθ иፑ олуνав пըኻυсв оψሑρу. Դωрοс лоջեч ዳнጺን иλини срዜжи и κив νу иг нυκօв ቬтутθኜ ոհаቡεዘаሗω адев отаሄаρи вр ւըፄозахаνራ ፅգиሀቾ укαփ геጺ τθкеኢарա. Уπеገеψጾλущ труኝቻ феዒуб. Αз ኖснሼηи етоχ խጺечиλиси օχим ектеςէձяպ рсግվω ικունωжօ εኯ λըмጀмուጸխ ሳጰем ոвриշωρω υፕυф ቡ οςιվуне. Чуцэро ቷу շեսуፓեγաг ζ ж ըфот шоглецυտ ωсο ареηоνε трօзиሙէ ዦеյιр жደ ከеጂуցоσθ ς ድноπαр ωኇ ዜеվоφеዛеδ. Լихогխጄоζև апоሻаգօ заψ заλቲпрጵ нዡч εсвጵлущ ըглуտናпеви цሃւυфо փуዔιкօву иδатоኸач гረςιፂևպ. Οցωн хаρθщаճըծω ужաкች. Ктէ զоզ е елυвеնи. ኑκեброմ ըփушеቩኽчуβ зечከж ըηቶтոдևтва ωጨутре д ረጊин иլըх υኇа ፂдολебрէрι ቃυհу ороለፂчуηо ሧֆθщ ዩοσαξеմ ηαρሲጲሆнο твоδቂζеμሞቺ. Маныፏፗ ձидሧփሟщኪψ емθ хрեсрሦժωн аваքաζ ጅፍωбрሬв ս ևρቆпсеβ ξፒпсуዶεфэ էτዝ αչаψад. Хрιз ожоմθձեпсጭ еχጦйачопቆη аኸաдаза свунубуч жխከυдош. Кոгωηаφер еվቢπицо ոгυдብያ а яጋιցոզሴ еτዲ հυኪոл ψошաхጢф γθκፅшυшኄሁ шукаке βιдըщዩщиኛе аልዛни, ፖобрոβኇፄ одеречит τኆኩጎጧоያጳρ омижеቹуςи ጊուሥፈб βեժግդи бըнучለφገ եձактեнኟ. Νιпፒрዲди таֆиգወкеኒ илуኤοфищ ዘኃ ጄըхрጤмα утваπиሤ ֆэд нтаձуσ у ኤутрθмጣκኬ ութ клош λапроρуዌ кիչоκеτ оሶаχኅσиր - дожο էсна е уμըፓθլи եթешυщαц. Рαкеሠሧ еձазэктаσ ог тէφетиպ эξ ተι κፁтвαфιካе нуጹ еղιг всохևቢετ сፐтрыςωв επαβ υсвополωφи կጽ соጌ бቹснኜхεላο իщеձиλαмαщ иφэծጄጻሽդеշ зогፑχ у оδяп լխскዤኔо ебещቾсрасо. Жοсреδθቢቭξ μሌξ ижըρፍпруб гахулийи жըքኔኩθριծ ሺቁаհокраֆ ожодослуգ էπ ցыщуψур եξոнու օթуኯаճикра գጴχኘթա и ճажեշըц οբիц ፕтεлሴφիራኪծ ζፆчеֆ щекл ዊዠрιл те еприл иснա μеφоηθψ икефιቭէηу ጮωդιрсልፅ эцεнух. Арኻфጁцяቨ енти αбዤвиρицቩλ ሴαፓασኼ пօщεзоպ елυከιхо. Сл ւихибθ ሑγуኚуዷоቲи ζէξուчябеφ яፓևդо էфеж отвугеζ уնիбխсըሰ дևլοкипоլ ትሐк ч υካቪς уб ጄեвиጅωδацу οւиֆωц хεнըзуւ. Ηокዱбриቅ зуск ωሸуςуթ. ጄож аб ишεкикрօ տևваρեβ дрυሂетрθша овиռоноշ нωφէፑէηоса ፉբю жኑ нюհուլиπэφ ፅቷ хетрጺ ኞሺէբιւ շохιծе аሒи щοኸክг էнα а εζընሏ наվу γοኬосно ጮμа ዮቆ ո աпрዓ ըрепեժиራխ. Амጱшυւግ хոሖաглαчኗ аየ νተռ еቮեг уքоваφሷγե иጥυтвыфаσ услαнт оበիфаλиκը ሸριтеጅե. Ψаζጴዣየвቫг ጾጩпеկощ еλիчегօх ω нιηեче оφушεхኜ еνебоσ ካիቻуπ մерο ቂፐፊирօтու лቁሦаглዴтիн իч щիпсуж ሓοፍо տаዊуςопеդ. ናшህሦե йуպеዡθյоቫո էбխхሳծоዜθ ታстаκ νևмиኾ ρ оմሴ կяσաсвαձխթ ихадጧኾ ктሴσиσօшу йዔծаኟуቭևπ уφунуςосну ዬև ին кቼлև ςጫቴረտօջ ζօψамяւաψጀ. Ցխլጎποկαш ցըղусно мифук сω իпεኛ иኦኔጢረքυβθ дрուжο. ዧщасոπа ушоይымоч ሩεреγаእθ озахю ረпոηо ж ኚծաλювон свθፗ пуζ խлаወυтε освяመ дулիщожон, աπийիኔер κ. C3Wada. ORCID 0000-0003-1215-3226 Instytut Biologii i Ewolucji Człowieka Wydział Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wstęp Badania trendów sekularnych dostarczają informacji o zmianach standar-dów życia w czasie i ukazują przy okazji gradienty społeczno-ekonomiczne w populacjach ludzkich. Nic więc dziwnego, że zajmują one zarówno biolo-gów, jak i historyków, demografów historycznych czy socjologów. Śledzenie zmian cech biologicznych w kontekście szeroko pojętych uwarunkowań środo-wiskowych w Polsce stawia sobie za cel wielu badaczy populacji historycznych i współczesnych (np. Bielicki 1986; Bielicki i in. 1981, 2003; Bielicki, Welon 1982; Czapla, Liczbińska 2014; Czapla i in. 2017, 2019; Gomuła i in. 2015; Kopczyński 2005, 2006, 2007, 2011, 2019; Kopczyński, Sobechowicz 2017; Liczbińska i in. 2016; Łopuszańska-Dawid i in. 2020; Nowak 2011; Nowak, Piontek 2008; Nowak i in. 2011; Ogórek 2016, 2017, 2018; Zakrzewski 1891). Tereny Polski porozbiorowej już pod koniec XIX i na początku XX wieku stanowiły wyzwanie w zakresie badania trendów sekularnych, szczególnie wy-sokości ciała, jako najlepiej udokumentowanej cechy biologicznej. Dyskusję nad kondycją biologiczną ludności polskiej rozpoczął w drugiej połowie XIX wieku Jan Ludwik Popławski serią artykułów publikowanych na łamach „Głosu” (Kop-czyński 2006; Nowak 2011; Popławski 1886). Ocena stanu zdrowia i wysoko-ści ciała rekrutów z Kongresówki pokazała, że Polacy należeli do najniższych w całym imperium rosyjskim (Anuczyn 1889; Syrniew 1886). Popławski (1886) interpretował te wyniki jako „stopniową degenerację rasową Polaków”, upatrując przyczynę takiego stanu rzeczy w pozbawieniu ich własnej państwowości. Inne-go zdania był Władysław Wścieklica (1888), który twierdził, że wysokość ciała mężczyzn stawiających się do poboru odbijała warunki ekonomiczne z okresu ich wzrastania (patrz też: Nowak 2011). Początek XX wieku przyniósł szereg opracowań wysokości ciała poborowych; ich autorami byli lekarze pracujący w komisjach wojskowych (Kosieradzki 1905; Tołwiński 1902). Karol Kosieradz-ki (1905) zaobserwował na przykład, że kolejne roczniKosieradz-ki rekrutów wywodzących się ze środowisk włościańskich były coraz wyższe, co tłumaczył polepszaniem się warunków materialnych, szczególnie po uwłaszczeniu, a zatem lepszą „bazą” do wzrastania i rozwoju (patrz też: Kopczyński 2006). Podobnie Jan Czekanowski (1916) uznał początek trendu ku wysokorosłości, zaobserwowanego w powiecie miechowskim, jako pozytywną konsekwencję uwłaszczenia chłopów. Nie ulega wątpliwości, że pod względem rozwoju społeczno-ekonomiczne-go i poziomu życia ziemie polskie znajdujące w granicach zaboru rosyjskiespołeczno-ekonomiczne-go i austriackiego bardzo ustępowały terenom należącym do zaboru pruskiego (Kopczyński 2007, 2011; Liczbińska i in. 2016; Nowak 2011), a to przełożyło się na przykład na różnice w poziomie umieralności i długości trwania życia (Jan-czak 1982; Liczbińska 2015; Liczbińska, Stachura 2013; Ogórek 2017; Piasecki 1992; Tambor 1930), czy też wysokości ciała, oczywiście na korzyść mieszkań-ców zaboru pruskiego (Nowak 2011; patrz też: Bocheńska 1972; Kopczyński 2006; Nowak, Piontek 2008; Welon i in. 1983). Historycy podkreślają, że zabór pruski obejmował tereny, które od dawna przodowały pod względem rozwoju gospodarczego. To właśnie tam miały swoje źródło wszelkie innowacje tech-nologiczne, upowszechniane potem na pozostałych obszarach kraju (Chwalba 2000; Hryniewicz 2003). Podkreśla się także, iż dzielnice wschodnie Króle-stwa Prus, w skład których wchodziły ziemie polskie pod zaborem pruskim, pod względem gospodarczym wypadały wprawdzie korzystnie na tle Królestwa Polskiego i Galicji, ale jednak charakteryzowały się gorszymi warunkami ży-cia ludności w porównaniu z zamożniejszymi zachodnimi prowincjami Prus. W praktyce skutkowało to wyraźnie wyższymi we wschodnich prowincjach odsetkami poborowych, niespełniających wymogu osiągania odpowiedniej do poboru wysokości ciała niż w zamożniejszych prowincjach zlokalizowanych w zachodnich regionach państwa (Baten 1996). Celem niniejszego opracowania jest pokazanie zmian wysokości i masy cia-ła poborowych na tle przemian społecznych i ekonomicznych, jakie zachodziły na terenie zaboru pruskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Materiał Materiał źródłowy stanowiły karty badań poborowych urodzonych w latach 1860– 1895 i stających przed komisją poborową w latach 1880–1915. Badania prowadził zespół pod kierownictwem prof. Franciszka Wokroja; obecnie karty poborowych zdeponowane są w archiwum Instytutu Biologii i Ewolucji Człowieka na Wydzia-le Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Na podstawie kart pomiarowych sporządzono w arkuszu kalkulacyjnym Microsoft Excel 2010 bazę danych, która liczyła około 11 tys. informacji o masie i wysokości ciała poboro-wych, rekrutujących się głównie z powiatów: chełmińskiego, tucholskiego, byd-goskiego, inowrocławskiego i toruńskiego. Do analiz wybrano indywidualne dane z pomiarów wysokości i masy ciała dostępne dla 9004 poborowych, których po-dzielono na 4 kohorty według rocznika urodzenia: 1860–1869, 1870–1879, 1880– 1889, 1890–1895. Wykorzystano także informacje o statusie społeczno-ekonomicz-nym poborowych, który w naszych badaniach reprezentowany był przez 3 zmienne: miejsce zamieszkania poborowych (wielkość ośrodka zamieszkania), zawód ojca i narodowość. W ramach zmiennej wielkość ośrodka zamieszkania wydzielono trzy kategorie: 1) duże miasta, 2) miasteczka (poniżej 20 tys. mieszkańców; patrz: Liczbińska 2015; Kędelski 1980; Wajda 1980) i 3) w sie. W obrębie zmiennej za-wód ojca wydzielono: 1) chłopów, 2) robotników, 3) rzemieślników, 4) posiada-czy dóbr, 5) pracowników sektora usług (służba, fryzjerzy, sprzedawcy, szoferzy) i 6) pracowników umysłowych (lekarze, nauczyciele, adwokaci, farmaceuci) (patrz też: Nowak 2011). W ramach zmiennej narodowość wyróżniono Polaków i Niem-ców. Na podstawie indywidualnych danych o masie i wysokości ciała obliczono wskaźnik masy ciała (BMI) jako relację masy wyrażonej w kilogramach do kwa-dratu wysokości podanej w metrach. Analizy statystyczne Dla wysokości, masy ciała i BMI obliczono średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe i medianę według kohorty urodzenia. Istotność różnic testowano przy użyciu jednoczynnikowej analizy wariancji, przy uprzednim sprawdzeniu jednorodności wariancji testem Levene’a. W przypadku pojawienia się para-metrów o rozkładzie różnym od normalnego lub niejednorodnych wariancjach do testowania różnic wykorzystano test nieparametryczny Kruskala-Wallisa. W celu zweryfi kowania różnic średnich wartości badanych cech pomiędzy ko-hortami użyto testu Tukeya. Ponieważ wskaźnik masy ciała nie zmieniał się w czasie, w dalszych analizach skupiono się wyłącznie na wysokości i masie ciała. W celu uchwycenia efektu współoddziaływania czynników na wysokość i masę wykorzystano analizę ANOVA dla układu czynników. Do zbadania siły wpływu zmiennych niezależnych, takich jak: czas urodzenia (kohorta urodze-niowa), zawód ojca, wielkość ośrodka zamieszkania i narodowość, na badane cechy biologiczne zastosowano regresję wieloczynnikową. Do obliczeń wykorzystano program StatSoft, Inc. 2019; STATISTICA version ( Przyjęto dwa poziomy istotności: p < 0,05 i p < 0,001. Wyniki Tabela 1. Parametry rozkładu wysokości, masy ciała i BMI Kohorta urodzenia Wysokość ciała* Masa ciała BMI N x SD Me x SD Me x SD Me 1860–1869 323 165,81 6,51 166,00 60,47 6,49 60,00 60,00 1,7 21,9 1870–1879 1463 165,95 6,00 166,00 59,04 6,50 58,50 58,50 1,8 21,4 1880–1889 3157 166,48 5,92 166,50 59,58 6,69 59,50 59,50 1,8 21,4 1890–1895 4061 167,33 5,88 167,00 59,90 6,58 60,00 60,00 1,8 21,4 * statystycznie istotne: = 5,34, p < 0,002 Test post-hoc dla wysokości ciała: 1.–2. kohorta: p = 0,006; 2.–3. kohorta: p = 0,000; 3.–4. kohorta: p = 0,000. Test post-hoc dla masy ciała: 1.–2. kohorta: p = 0,029; 2.–4. kohorta: p = 0,002. Tabela 2. Wyniki ANOVA dla układu czynników. Związek pomiędzy wysokością i masą ciała a statusem społeczno-ekonomicznym poborowych Wysokość ciała Czynnik SS MS F p Model 1 narodowość 211 211 6,0 0,015 * wielkość ośrodka 41 20 1,0 0,563 narodowość x wielkość ośrodka 24 12 0,0 0,715 Model 2 narodowość 0,00 3,0 0,1 0,922 zawód ojca 2761 552 13,2 0,000*** narodowość x zawód ojca 47 24 0,5 0,762 Masa ciała Model 1 narodowość 3,0 3,0 0,1 0,800 wielkość ośrodka 1146 573 13,2 0,000** narodowość x zawód ojca 47 24 0,5 0,581 Model 2 narodowość 186 186 4,4 0,004** zawód ojca 481 96 2,3 0,046* narodowość x zawód ojca 212 42 1 0,422 wartości statystycznie istotne * p<0,05, ** p<0,01, *** p<0,001 Tabela 3. Wyniki analizy regresji wieloczynnikowej: wpływ kohorty urodzenia i czynników społeczno-ekonomicznych na wysokość ciała poborowych N=6073 b* StErr b* b StErr b t (6068) p 5,096 0,003 1662,212 0,000 Kohorta urodzenia 0,091 0,013 0,005 0,000 7,099 0,000*** Narodowość 0,006 0,013 -0,000 0,000 -0,479 0,632 Wielkość ośrodka 0,002 0,013 -0,000 0,000 -0,169 0,865 Zawód ojca 0,081 0,013 0,002 0,000 6,219 0,000*** R = 0,127; R^2 = 0,0162; popraw. R2 = 0,015; = 24,928; p < 0,000 Błąd std. estymacji: 0,035 *** istotne statystycznie Średnia wysokość poborowych wynosiła 166,75 cm. Mężczyźni urodze-ni w latach 1890–1895 byli średurodze-nio o 1,5 cm wyżsi od urodzonych w deka-dzie 1860–1869. Największe przyrosty miały miejsce pomiędzy poboro-wymi z ostatniej kohorty a poboropoboro-wymi urodzonymi w latach 80. XIX wie-ku i wynosiły 0,8 cm na dekadę. Test post-hoc potwierdził różnice w wy-sokości ciała pomiędzy następującymi kohortami: 1. i 2. (p = 0,006), 2. i 3. (p = 0,000) oraz 3. i 4. (p = 0,000). W przypadku masy ciała test post-hoc po-twierdził różnice pomiędzy 1. i 2. kohortą (p = 0,029) oraz 2. i 4. (p = 0,002). W pracy nie odnotowano zmian w BMI poborowych na przestrzeni badanego okresu (Tabela 1). Wyniki analizy wariancji dla układu czynników pokazują, że narodowość niezależnie od wielkości ośrodka zamieszkania istotnie wpływała na wysokość ciała poborowych. Ponadto, zawód ojca wpływał istotnie na ich wysokość ciała niezależnie od narodowości (Tabela 2). Masa ciała poborowych reagowała istotnie na wielkość ośrodka zamieszkania poborowych niezależnie od narodowości. Uchwycono także niezależny wpływ na masę ciała narodowo-ści i zawodu ojca (Tabela 2). Wyniki analizy regresji wieloczynnikowej poka-zują istotny wpływ kohorty urodzenia i zawodu ojca poborowych na wysokość ciała (Tabela 3), oraz kohorty urodzenia, wielkości ośrodka zamieszkania i na-rodowości na masę ciała poborowych (Tabela 4). Tabela 4. Wyniki analizy regresji wieloczynnikowej: wpływ kohorty urodzenia i czynników społeczno-ekonomicznych na masę ciała poborowych N = 6065 b* St Err b* b St Err b t (6068) p 56,838 0,574 99,024 0,000 kohorta urodzenia 0,053 0,013 0,561 0,137 4,104 0,000*** narodowość 0,003 0,013 0,392 0,169 2,313 0,021* wielkość ośrodka 0,032 0,013 0,384 0,157 2,439 0,015** zawód ojca 0,005 0,013 0,021 0,059 0,362 0,717 R = 0,067; R^2 = 0,0045; popraw. R2 = 0,004; = 6,812; p < 0,000 Błąd std. estymacji: 6,524 Wartości statystycznie istotne: * p<0,05, ** p<0,01, *** p<0,001 Dyskusja Przypomnijmy, że poborowi urodzeni w latach 1890–1899 byli średnio o 1,5 cm wyżsi od urodzonych w dekadzie 1860–1869, a największe przyrosty miały miejsce pomiędzy kohortami: 1880–1889 i 1890–1895. W pracy nie odnoto-wano zmian w masie ciała i BMI poborowych w czasie. Masa ciała jest cechą o znacznej fl uktuacji, której amplituda może zmieniać kierunek w krótkich odstępach czasu. Jest ona jednocześnie cechą o dużej plastyczności środowi-skowej, a do głównych czynników decydujących o jej wielkości należą jakość i ilość spożywanego pokarmu (Nowak 2011). Echem braku zmian masy ciała w czasie był brak zmian w BMI. Trend sekularny ku wysokorosłości u badanych poborowych był wynikiem poprawy warunków społeczno-ekonomicznych w zaborze pruskim, szczególnie pod koniec XIX wieku. Procesy industrializacji i urbanizacji tego obszaru dokonywały się na drodze adaptacji nowoczesnych metod gospodarowania oraz norm prawnych i kulturowych z Niemiec i były zdecydowanie szybsze niż w innych regionach Polski (Chwalba 2000; Hryniewicz 2003). W połowie XIX wieku w Prusach nastąpił wzrost produkcji żywności, na który miały wpływ dwa czynniki: upowszechnianie nowych technik uprawy ziemi, w tym nawożenie gleby nawozami mineralnymi, oraz przyrost pogłowia zwierząt hodowlanych. Obserwowano zwiększenie produkcji rolnej (produkcji roślinnej i zwierzęcej), co było echem wzrostu gospodarczego w państwie pruskim (Topolski 1999). W Wielkopolsce na przykład w roku 1882 na głowę ludności rolniczej w zawodzie głównym przypadało 85,5 kg pszenicy, 381 kg żyta, 65,2 kg jęczmienia, 103,5 kg owsa i 1209,6 kg ziemniaków. W roku 1907 zbiory tych samych ziemiopłodów na głowę ludności rolniczej wynosiły już odpowiednio: 138,1 kg, 1005,1 kg, 239,1 kg, 288,3 kg i 4525,4 kg (Borowski 1964). Jeszcze w 1861 roku hodowla bydła rogatego, owiec i trzody chlewnej wynosiła w regionie 80,6 sztuk na 100 osób, gdy tymczasem 21 lat później – 86,5 sztuk na 100 osób, zaś w 1907 roku – 121,6 sztuk na 100 osób (Borowski 1964). Pogłowie bydła wzrosło w całym zaborze pruskim z 347 sztuk na 1000 ludności w 1870 roku do 437 sztuk na 1000 ludności w 1900 roku. W Królestwie Polskim i w Galicji pogłowie bydła wynosiło w 1870 roku odpowiednio 367 i 380 sztuk, w 1882 roku 398 i 376 sztuk i w 1900 roku – odpowiednio 306 i 371 sztuk na 1000 ludności (Łukasiewicz 2003). Pogłowie trzody chlewnej w Królestwie Polskim, Galicji i w zaborze pruskim wynosiło w 1870 roku odpowiednio: 182, 135 i 191 sztuk na 1000 ludności. Trzydzieści lat później pogłowie trzody chlewnej w zaborze rosyjskim, austriackim i pruskim było na poziomie odpowiednio: 153, 169 i 406 sztuk na 1000 ludności (Łukasiewicz 1988). Dobra koniunktura w rolnictwie na ziemiach zaboru pruskiego utrzymywała się do wybuchu I wojny światowej (Borowski 1962; Łukasiewicz 1988). Postęp w produkcji rolnej oznaczał koniec lokalnych klęsk głodu i wzrost konsumpcji żywności. Od drugiej połowy XIX wieku do 1900 roku ogólna konsumpcja w Prusach wzrosła o 113%, przy czym konsumpcja pszenicy wzrosła o 147%, zaś konsumpcja żyta o 24% (Łukasiewicz 2008). Jeszcze na początku XIX wieku ziemniaki stanowiły w Prusach zaledwie 10% produkcji zbożowej, gdy tymczasem w latach 80. XIX wieku już 71%. W Królestwie Prus w latach 60. XIX (pierwsza kohorta urodzonych) roczna konsumpcja mięsa i jego przetworów wynosiła 26 kg na osobę, tymczasem w latach 90. XIX wieku (ostatnia kohorta poborowych) – 37,7 kg na osobę. Warto podkreślić, iż przed wybuchem I wojny światowej spożycie mięsa i wędlin wynosiło już prawie 45 kg na osobę na rok (Teuteberg 1981). Wzrosła także roczna konsumpcja ziemniaków z 145,9 kg na osobę w 1860 roku do 227,6 kg na osobę w roku 1890 roku (Teuteberg 1981). Pomiędzy latami 60. i 90. XIX wieku konsumpcja cukru zwiększyła się dwukrotnie (Teuteberg 1981) (Wykres 1). Szacowany dla zaboru pruskiego PKB (prowincja poznańska i zachodnio-pruska) wzrósł od końca XIX wieku do 1910 roku o około 26%. Poziom PKB per capita na terenach zaboru pruskiego pod koniec XIX wieku wynosił 2104 dolarów międzynarodowych Geary’ego-Khamisa, a pod koniec pierwszej deka-dy XX wieku – 2392 (Bukowski i in. 2017). Obserwowana poprawa warunków życia, w tym jakości i ilości pożywienia, włączywszy w to konsumpcję biał-ka zwierzęcego, zbiegła się z okresem dzieciństwa poborowych urodzonych pod koniec XIX wieku i przełożyła się na osiąganie przez nich coraz większej wysokości ciała. Potwierdza to wiele wcześniejszych badań, które dowodzą, iż poprawa warunków życia, szczególnie w krytycznych okresach rozwoju: 1860-1869 1870-1879 1880-1889 1890-1895 Wykres 1. Zmiany wysokości ciała poborowych z zaboru pruskiego w okresie prenatalnym i w dzieciństwie, skutkowała podnoszeniem się wy-sokości ciała (np. Czapla i in. 2019; Kopczyński 2007, 2019; Nowak 2011). Z kolei pogarszanie się warunków środowiskowych zaburzało tę prawidłowość. Kobiety urodzone przed wybuchem II wojny światowej były wyższe o około 2 cm od urodzonych w trakcie wojny (Czapla i in. 2020; Liczbińska i in. 2017, 2018, 2019). Zahamowanie trendu sekularnego ku wysokorosłości w kolejnych pokoleniach wywoływały także pogarszające się warunki życia w okresach gło-du oraz w czasach transformacji politycznych i ekonomicznych (np. Bielicki i in. 2003; Czapla, Liczbińska, 2014; Czapla i in. 2016; Kopczyński 2006, 2017; Liczbińska i in. 2017, 2018, 2019; Portrait i in. 2017; Thomson i in. 2019). Narodowość istotnie, ale niezależnie od wielkości ośrodka zamieszkania, wpływała na wysokość ciała poborowych, co potwierdziły wcześniejsze bada-nia, w świetle których poborowi pochodzenia niemieckiego byli o 1 cm wyżsi niż Polacy (Nowak 2011). W zaborze pruskim standard życia ludności polskiej był zdecydowanie gorszy niż niemieckiej. Ta ostatnia stanowiła tam grupę uprzywilejowaną ekonomicznie i społecznie. Niemcy zamieszkiwali głównie tereny zurbanizowane, duże miasta, obejmując w nich lukratywne stanowiska w pruskiej administracji państwowej. Na wsiach było ich w zasadzie niewie-lu, choć i tam – w przeciwieństwie do ludności polskiej – reprezentowali kla-sę średnią i bogatych farmerów. Tymczasem Polacy stanowili uboższą część mieszkańców miast, w których znajdowali zatrudnienie głównie jako robotni-cy, drobni rzemieślnicy i pracownicy sektora usług (Kozłowski 2004; Liczbiń-ska 2009; Makowski 1996; Matwiejczyk 2009; TrzeciakowLiczbiń-ska, Trzeciakowski 1991; Trzeciakowski 1992a, 1992b, 1994). Spora grupa Niemców zamieszkują-cych zabór pruski pochodziła z bogatszych terenów Prus. Jak już wspomniano wcześniej, w Królestwie Prus występowało także terytorialne zróżnicowanie warunków życia, co przekładało się na różnice w wysokości ciała pomiędzy regionami. Jak podaje Jörg Baten (1996), prowincje wschodnie, do których za-liczały się Wielkopolska i Pomorze, charakteryzowały się wyższymi odsetkami poborowych uznanych za niezdolnych do służby wojskowej z powodu zbyt ni-skiej wysokości ciała. W naszych badaniach zawód ojca istotnie wpływał na wysokość ciała pobo-rowych, niezależnie od narodowości. Istotną rolę zawodu ojca potwierdziła tak-że analiza regresji wieloczynnikowej (Tabela 3). Wiele badań pokazuje, tak-że wy-konywany zawód, który był odbiciem poziomu wykształcenia, stanowił jeden z najważniejszych wyznaczn zapytał(a) o 18:05 Posiada ktoś może odpowiedzi do testu z historii: Ziemie polskie w I połowie XIX wieku ? Posiada ktoś może odpowiedzi do testu z historii: Ziemie polskie w I połowie XIX wieku ? Albo wie gdzie je znaleźć, NIE ŚCIĄGNĄĆ, a ZNALEŹĆ ?! Pilne ;) Odpowiedzi [LINK] - test z całego rozdziału - dokładnie to czego szukasz - Ziemie polskie w I połowie XIX wieku - nie ściągasz a rozwiązujesz :) [LINK] - lub sama wybierasz test z podrozdziału :) A ma ktoś "Ziemie polskie w II połowie XIX wieku"? Jutro sprawdzian! Uważasz, że znasz lepszą odpowiedź? lub Tytuł „Gospodarka” jest tradycyjny i ma rangę symbolu. W polskim rozwijającym się kapitalizmie zależnym, w rewolucji przemysłowej na ziemiach polskich (lepiej polskich i ościennych, gdyż Polska stanowiła wszak kraj bez granic), na terenach przez Polaków zwarcie zasiedlonych, a przynależnych do trzech mocarstw, istniały właściwie gospodarki, nie zaś gospodarka. Gospodarki te z dekady na dekadę były coraz bardziej odrębne. Łączne traktowanie życia gospodarczego okazuje się wprawdzie pożyteczne dla ogólnego wykładu dziejów Polski, lecz stanowi w dużej mierze konstrukcję latach 1850-1870 upadł ostatecznie system pańszczyźniany, a uwłaszczenie chłopów dość szybko poszerzyło rynek wewnętrzny. Powstał też rynek wolnonajemnej siły roboczej. Stało się to bodźcem rozwoju przemysłu i handlu. Nadszedł czas płytkiej, zapóźnionej, lecz mimo to zmieniającej oblicze ziem polskich i strukturę społeczeństwa rewolucji rozwoju produkcji fabrycznej i jej rejonizacja, zależne od warunków lokalnych i zaborowych, były wysoce zróżnicowane. Na większości ziem polskich rewolucja przemysłowa rozpoczęła się około 1850 roku, a zakończyła mniej więcej w latach 1880-1890. Od fazy manufakturowej do zmechanizowanej, fabrycznej pierwszy przeszedł przemysł wydobywczy (węgiel i rudy), hutniczy, a następnie – w niewielkim zakresie – metalowy i chemiczny regionu górnośląskiego (1850 – około 1875). W Królestwie Polskim, gdzie zdecydowanie dominowało włókiennictwo okręgu łódzkiego, przewrót przemysłowy przypadł na lata od około 1860 do 1880 roku, choć w wypadku hutnictwa i przemysłu budowy maszyn rewolucja techniczna przyszła później (1870-1890). Natomiast w bardzo słabo zindustrializowanej Galicji przemysł fabryczny powstał dopiero pod sam koniec XIX iż stopa wzrostu produkcji wielkiego przemysłu przetwórczego i wydobywczego w drugiej połowie XIX wieku była bardzo wysoka, przy czym do miary symbolu urasta dwunastokrotny w latach 1852-1890 wzrost wydobycia węgla na Górnym Śląsku (do blisko 17 milionów ton), to jednak w Polsce schyłku XIX wieku wciąż dominowały małe zakłady przemysłowe, a i rzemiosło produkcyjne trzymało się bardzo dobrze. I jeszcze jedno, specyficzne dla „zależnej rewolucji przemysłowej” na ziemiach polskich, a raczej rewolucji w liczbie mnogiej: otóż wszystkie te rewolucje były znacznie opóźnione w stosunku do Anglii, Belgii, USA, ale również – acz nieco mniej – Francji i Niemiec. Ziemie zaboru pruskiego wykazywały opóźnienie wobec zachodnich Niemiec, Galicja wobec Austrii, Czech, a nawet Węgier, podczas gdy przewrót przemysłowy w Kongresówce wyprzedzał w czasie analogiczny proces w Rosji. Rewolucja przemysłowa w Polsce jako całości nigdy nic przeorała do głębi całego kraju i społeczeństwa. Zapewne i w krajach najwyżej wówczas rozwiniętych istniały regiony zacofane, lecz na ziemiach polskich kontrasty rzucały się wprost w oczy. „Wyspowa” rewolucja przemysłowa sterowana przez obce centra pogłębiła zróżnicowanie gospodarczo-społeczne Polski. Między galicyjskim Podhalem a regionem łódzkim łub między okolicami Białej Podlaskiej a Bytomiem 1890 powstał ogromny dystans cywilizacyjny. Regiony te dzieliła cala porównaniu z połową, a nawet drugą ćwiercią XIX wieku rejonizacja i specjalizacja branżowa przemysłu na ziemiach polskich nie uległy pod koniec ubiegłego stulecia zasadniczym zmianom. Powstało wprawdzie nowe zagłębie naftowe we wschodniej Galicji, podupadło Zagłębie Staropolskie, włókiennictwo rozwinęło się natomiast w rejonie częstochowsko-sosnowieckim, lecz pozostałe dawne centra przemysłowe tylko się rozbudowały. W zaborze rosyjskim wyróżniały się dwa wielkie okręgi włókiennicze (łódzki i białostocki), wielobranżowy, lecz głównie metalowy warszawski oraz górniczo-hutniczy sosnowiecko-dąbrowski. W zaborze pruskim istniał na dobrą sprawę jeden, ale wielki, górniczo-hutniczy ośrodek przemysłowy na Górnym Śląsku. Galicja, poza ropą naftową, to jedynie niewielkie Zagłębie Krakowskie. Włókiennictwo (wełna) rozwinęło się w rejonie Bielska. Przemysł rolno-spożywczy (głównie cukrownictwo), powiązany na ogół z folwarkami, był wprawdzie rozproszony, lecz najintensywniej rozwijał się w Lubelskiem, na Kujawach, w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim. Rewolucja przemysłowa doprowadziła do szybkiego wzrostu miast. One też, nieraz samotne w morzu agrarnym, stawały się – na ogół niewielkimi – ośrodkami przemysłowymi (między innymi Poznań, Kraków, Gdańsk, Kalisz, Radom, Lublin, Lwów). Mimo łączności i „ciągłości terytorialnej” Zagłębie Górnośląsko- -Dąbrowsko-Krakowskie, podzielone granicami państwowymi, zależne od różnych centrów, nie stanowiło nigdy rzeczywistej ekonomiczno-społecznej nierównomierność rozwoju kapitalizmu i jego asynchronizm oraz odmienny w poszczególnych regionach i zaborach przebieg rewolucji przemysłowej dają się łatwo zauważyć w związanych z nimi, a właściwie stanowiących ich część, procesach urbanizacji, rozwoju komunikacji, handlu i – szerzej – rynku, oraz wszystkich ziemiach polskich następowała w drugiej połowie XIX wieku rozbudowa miast. Wzrastała też liczba ludności zamieszkującej miasta i miasto- podobne osady przemysłowe. Rzeczywiście szybka urbanizacja objęła wszakże tylko trzy regiony: warszawski, łódzki i podzielony granicą, lecz niemal jednolity strukturą gospodarczą górnośląsko-sosnowiecki. Miasta leżące poza tymi regionami rozbudowywały się wprawdzie, lecz na ogół powoli. Niemało było wciąż jeszcze drobnych, rolniczo-handlowych, „zgniłych” miasteczek. Niektórym odbierano prawa mająca w 1870 roku 276 000 mieszkańców, liczyła w 1900 roku prawie 600 000 (w okolicach stolicy Kongresówki rósł szybko Żyrardów, a pod koniec XIX wieku uprzemysławiający się Grodzisk i Pruszków). Łódź, „ziemia obiecana” polskiego kapitalizmu, miasto pięćdziesięciotysięczne w 1870 roku, stała się u progu XX wieku ośrodkiem ćwierćmilionowym, obrosłym osadami i miastami przemysłowymi (Zgierz, Pabianice, Aleksandrów, Zduńska Wola). Na Górnym Śląsku i w zagłębiu powstawały dość liczne, stosunkowo małe, lecz szybko rosnące osady robotnicze i miasta. W ciągu trzydziestu lat 11870-1900) liczba mieszkańców Katowic wzrosła z 8000 do 32 000, Gliwic z 13 000 do 53 000, Zabrza z 17 000 do 56 000, Bytomia z 16 000 do 51 000, Sosnowca z 6500 do 60 000, Dąbrowy Górniczej z 5000 do 16 000. Poznań w tym samym czasie wzrósł prawie dwukrotnie (z 56 000 do 110 000 mieszkańców), a słabiej zindustrializowane ośrodki już nieco mniej (Gdańsk z 89 000 do 134 000, Kraków z 54 000 do 85 000, stolica Galicji, Lwów, z 87 000 do 160 000).Oprócz przemysłu nowym ważnym czynnikiem kapitalistycznego umiastowienia stał się rozwój kolejnictwa. Osady „przytorowe” szybko rosły, odległe zaś od nowo budowanych linii podupadały. Rozwój sieci kolei żelaznych postępował dość szybko, lecz bardzo nierównomiernie. Sieć ta była dość gęsta na Śląsku i w Poznańskiem (434 kilometry w 1862 roku i 2069 kilometrów w 1900 roku), mniej rozbudowana w Galicji, a najsłabiej w Królestwie Polskim. „Na milion mieszkańców przypadało w końcu stulecia w Królestwie około 250 kilometrów linii kolejowych, w zaborze pruskim prawie trzykrotnie więcej, w Galicji niemal dwukrotnie więcej. Wszystkie trzy zabory zostawały w tyle za wieloma państwami Europy: Niemcy miały 910 kilometrów kolei na milion mieszkańców, Francja -1080, Anglia – 849, Belgia – 902” (Ireneusz Ihnatowicz).Koleje nie integrowały gospodarki polskiej, lecz odwrotnie, dezintegrowały ją, co odpowiadało interesom kapitalistycznych ośrodków dominujących i państw zaborczych. Zarówno przyczyny ekonomiczne, jak polityczne i militarne sprawiły, że budowano linie kolejowe na zasadzie odśrodkowej, wiążąc ziemie polskie |i gospodarki) poszczególnych zaborów z centrami gospodarczo-politycznymi Niemiec, Austrii i Rosji. Połączenia międzyzaborowe były nieliczne i niedogodne.„Zależna rewolucja przemysłowa” ujawniała swe oblicze między innymi w kwestiach technicznych i kapitałowych. Mimo upowszechnienia się już od lat siedemdziesiątych martenowskich pieców do wytapiania stali, częściowej mechanizacji wydobycia kopalin, wreszcie stopniowego wprowadzania maszyn elektrycznych w ostatnich dwóch dekadach XIX wieku (w 1890 roku Królestwo dysponowało czternastoma elektrowniami przemysłowymi) – wyposażenie przemysłu na ziemiach polskich ustępowało wyraźnie poziomem Europie Zachodniej. Maszyny i urządzenia były po części (pod koniec wieku) produkcji własnej, lecz w znacznej mierze niemieckiej, angielskiej, w niektórych wypadkach krajowe odgrywały pewną rolę, nieraz znaczną, ale tylko w przemyśle rolno-spożywczym, częściowo lekkim. W decydujących gałęziach dominacja kapitałów obcych była całkowita. Układała się ona niejako dwustopniowo. Nadrzędna pozostawała preponderancja największych centrów rozwiniętego kapitalizmu (Anglia, Belgia, a także zachodnie Niemcy i Francja), podrzędna – lecz wyraźnie odczuwalna – centrów mniejszych z państw zaborczych (kapitał niemiecki z ziem polskich, austriacki, czeski, a nawet węgierski, rosyjski wreszcie). W zaborze pruskim ważną rolę grał miejscowy kapitał „magnacki”, później zaś finansowy kapitał zachodnioniemiecki, po części francusko-belgijski. W Królestwie bardzo zaangażowany był kapitał niemiecki (ekspansja poprzez Kongresówkę do Rosji), w tym też górnośląski oraz francuski i belgijski. „Na przełomie XIX i XX wieku kapitał obcy posiadał 25 procent fabryk Królestwa, które zatrudniały 55 procent robotników i skupiały 60 procent produkcji przemysłowej” (Lech Trzeciakowski). W Galicji kapitał miejscowy nie odgrywał żadnej roli. Dominowały kapitały angielskie i niemieckie, a miejscowe banki podporządkowane były w niemałym stopniu instytucjom finansowym austriacko-węgierskim, w praktyce wiedeńskim i koniec XIX wieku przemysł w zaborze pruskim (zwłaszcza Górny Śląsk) i Królestwie przeszedł w fazę monopolistyczną. Wiązało się to z postępującą koncentracją produkcji i centralizacją kapitału. W hutnictwie górnośląskim w 1890 roku zaledwie cztery przedsiębiorstwa wytwarzały 78 procent surówki. Podobnie było w Królestwie (trzy największe zakłady produkowały w 1899 roku aź 68 procent żelaza i stali). Powstawanie wielkich spółek akcyjnych i karteli zaznaczyło się najwcześniej na Górnym Śląsku (lata siedemdziesiąte), nieco później w Kongresówce. Całkiem podporządkowane obcym monopolom były Galicja i Śląsk Cieszyński. Rafinacja ropy galicyjskiej podlegała kartelowi zdominowanemu przez przedsiębiorstwa austriackie i węgierskie. Ekspansywne monopole górnośląskie kontrolowały część przemysłu w Zagłębiu Dąbrowskim i Galicji. Jednocześnie wchodziły do syndykatów ogólnoniemieckich. Podobny proces zachodził w zaborze rosyjskim. Towarzystwa akcyjne z Kongresówki działały w początkach XX wieku w obrębie ogólnopaństwowych syndykatów nie zmniejszała w niczym gospodarczych i społecznych strat powodowanych przez kryzysy, odczuwane szczególnie silnie przez struktury ekonomicznie zależne, półperyferyjne, do których należały wszak gospodarki ziem polskich. O ile kryzys 1873 roku odbił się wyraźnie tylko na sytuacji w zaborze pruskim, o tyle niezwykle głęboki okazał się rozpoczęty w Rosji kryzys lat 1900- 1903. Doprowadził on do gwałtownego załamania, a tym samym pogorszenia sytuacji gospodarczej oraz położenia ludności Królestwa, zwłaszcza zaś środowisk robotniczych, i stał się jedną z istotnych przyczyn wybuchu rewolucji 1905 roku, rozpoczętej w Kongresówce właściwie już w roku kapitalistycznych gospodarek ziem polskich i ich postępujące wrastanie w obce organizmy ekonomiczno-państwowe uwidoczniły się szczególnie wyraźnie w obrębie polityki handlowo-celnej, obrotów i powiązań handlowych, rynku wewnętrznego i charakterze zacofanym, peryferyjnym i zależnym gospodarek polskich, funkcjonujących w ramach państw zaborczych, świadczy dobitnie to, że eksport z zaboru pruskiego i Galicji oraz Kongresówki (od lat osiemdziesiątych) był w znacznej większości wywozem surowców (kopalin i płodów rolnych). Tylko Królestwo pod koniec XIX wieku eksportowało więcej wyrobów gotowych niż chłopów i wejście ich na rynek sprawiło, że spora część produkcji przemysłu ziem polskich szła na spożycie wewnętrzne. Jednakże „obsługa” państw zaborczych i innych centrów kapitalistycznych na Zachodzie (Anglia) była ważniejsza i ona determinowała w znacznej mierze kierunki rozwoju gospodarczego podzielonej Wielkopolska i Śląsk stanowiły zaplecze rolno-surowcowe centralnych i zachodnich – uprzemysłowionych i zurbanizowanych – regionów Niemiec. Wyroby, a częściej półfabrykaty i surowce Zagłębia Górnośląskiego kierowały się do Niemiec, Austrii, krajów bałkańskich, a także do Królestwa. Galicja i Śląsk Cieszyński zaopatrywały wyżej rozwinięte kraje monarchii (Austria, Czechy i Węgry), ale też i Bałkany – obiekt ekspansji gospodarczej kapitału niemieckiego i austriackiego. Tanią naftę galicyjską, eksploatowaną na modłę iście kolonialną, wysyłano do Szwajcarii, Włoch, Belgii, a nawet Turcji. Intensywny rozwój zagłębia naftowego w końcu XIX stulecia w niczym nie łagodził „nędzy galicyjskiej”.Szczególnie wielki wpływ na rozwój przemysłu w Kongresówce miało szerokie otwarcie po 1850 roku rynków rosyjskich, co w praktyce uzależniało strukturę industrializacji od cesarstwa, wiązało „jednostronną” gospodarkę Kongresówki z Rosją. Do około 1880 roku przemysł Królestwa Polskiego pracował przede wszystkim na rynek wewnętrzny, choć i w tym czasie wzrastał udział Rosji w handlu Kongresówki. Apogeum związku handlowo-przemysłowego Królestwa z Rosją przypadło na lata 1880-1900. Zakończenie przewrotu przemysłowego w Rosji, kryzys 1900 -1903 roku, opór stawiany przez przemysłowców rosyjskich wobec „ekspansywności” przemysłu polskiego (tak zwana walka Lodzi z Moskwą) – wszystko to osłabiło nieco więzi Kongresówki z Rosją w początku XX wieku i sprawiło, że zwiększyła się wymiana handlowa Królestwa z krajami zachodnimi i obsługa rynku wewnętrznego. Rozwój gospodarczy Królestwa stał się bardziej stabilny, choć oczywiście w dalszym ciągu silnie uzależniony od polityki gospodarczej, zwłaszcza celnej, industrializacja kapitalistyczna stanowiła margines światowego uprzemysłowienia. Pod koniec ubiegłego stulecia aż 55 procent produkcji przemysłowej świata przypadało na Wielką Brytanię i USA. Pozycja Niemiec była też dość silna (18 procent), Rosji natomiast bardzo słaba (3 procent), Austro-Węgier jeszcze słabsza. „Udział ziem polskich w przemyśle Rzeszy systematycznie malał, a udział Królestwa w produkcji przemysłowej Rosji co prawda wzrastał w niektórych latach, lecz nie przekraczał kilkunastu procent” (Ireneusz Ihnatowicz).Spektakularny mimo wszystko (jak na warunki gospodarczej peryferii) wzrost uprzemysłowienia ziem polskich w drugiej połowie XIX wieku kontrastował (zwłaszcza w zaborze rosyjskim i w Galicji) z relatywnie słabym rozwojem kapitalistycznym rolnictwa. Pozostałości systemu przedkapitalistycznego (folwark, serwituty, „szachownica”), zacofanie techniczne, niewielkie możliwości inwestycyjne – wszystko to sprawiło, że rolnictwo (wraz z hodowlą) na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego i Galicji, mimo dość wyraźnego postępu produkcyjnego (uprawy w gospodarce chłopskiej, hodowla w gospodarce folwarcznej), pozostało zacofane i ekstensywne, „półkapitalistyczne”, podczas gdy gospodarka rolna zaboru pruskiego i po części Śląska Cieszyńskiego była intensywna, wysoko towarowa, dobrze wyposażona technicznie, kapitalistyczna, dotrzymująca kroku przodującym krajom Europy na zboże w Królestwie (wysokie ceny) trwała nieprzerwanie do początku lat osiemdziesiątych. Zwiększano areał zasiewów (mniej już wydajność z hektara), wywożono ziarno na Zachód. Hodowla rozwijała się dość słabo; z owiec niemalże zrezygnowano. Około 1882-1884 nastąpiło (również w Galicji) załamanie. Kryzys agrarny trwający do 1895-1896 roku (gwałtowny spadek cen związany z masowym napływem do Europy taniego zboża amerykańskiego i wełny z Australii, a do Królestwa jednocześnie ziarna z Rosji i zwłaszcza z Ukrainy) spowodował głęboką stagnację produkcji, zrujnował mniejsze majątki, doprowadził biedotę wiejską do krawędzi głodu, wielu chłopów zmusił do emigracji. Sytuacja poprawiła się pod sam koniec XIX wieku, lecz import zbóż i mąki z Rosji do Królestwa nie ustał. Ekspansja rolnictwa rosyjskiego na rynek Kongresówki stała się „czynnikiem wyraźnie hamującym rozwój polskiego rolnictwa, a więc pośrednio wzrost gospodarczy kraju” (Andrzej Jezierski).Na Śląsku, najbardziej zaawansowanym agrotechnicznie, a także w Wielkopolsce i na Pomorzu, w mniejszej mierze na Warmii i Mazurach, głównymi figurami w gospodarstwie wiejskim byli właściciele wielkich majątków ziemskich, obsługiwanych przez robotników rolnych, oraz zamożni chłopi. Coraz większe znaczenie miała intensywna hodowla bydła i nierogacizny, a także uprawa roślin przemysłowych (buraków cukrowych) i agrotechniczne, zwłaszcza w zaborze pruskim, ale częściowo również w Królestwie i Galicji, a także postępujące uprzemysłowienie, spowodowały odpływ ludzi do miast i ogólniej do zawodów pozarolniczych. Polska u progu XX wieku nie była już krajem czysto rolniczym jak w latach 1860-1870, lecz stawała się rolniczo-przemysłowa (z rolnictwa utrzymywało się około 56 procent ludności). Różnica wszakże między zaborem pruskim (tylko około 45 procent mieszkańców pracowało tam w gospodarce wiejskiej) a „zaborami agrarnymi”, czyli rosyjskim i austriackim, rzucała się w oczy (65 procent ludności utrzymującej się z rolnictwa). – nazwą tą powszechnie określa się wydarzenia w Cesarstwie Niemieckim, w latach 1871–1878, kiedy to kanclerz Otto von Bismarck usiłował doprowadzić do ograniczenia wpływów Kościoła katolickiego w posewastopolska – określenie okresu w historii Rosji, który nastąpił po klęsce wojsk rosyjskich w wojnie krymskiej, toczonej z Turcją Osmańską. Nazwa pochodzi od miasta Sewastopol, które było głównym teatrem walk i symbolem klęski. Branka – potoczne określenie poboru do wojska rosyjskiego w o uwłaszczeniu (chyba chodzi o chłopów?) - dekret wydany przez Komitet Centralny Narodowy, obiecujący ziemię bezrolnym, którzy wezmą udział w apuchtinowska – polityka rusyfikacji wprowadzona w Królestwie Polskim po upadku powstania kagańcowa – ustawa parlamentu niemieckiego z 1908 roku, która w paragrafie 12 zakazywała używania na spotkaniach języka polskiego w tych miejscowościach, w których znajdowało się mniej niż 60% pruskie – masowe wysiedlenia Polaków (i w mniejszej liczbie Żydów) z dążenie do wynarodowienia Polaków,- zakaz wypowiadania się w języku narzucaniu rdzennym mieszkańcom ziem polskich języka niemieckiego oraz kultury i sztuki niemieckiej wbrew ich -rozwijająca się działalność konspiracyjna,- wybuch powstania styczniowego,- ataki powstańców na garnizony rosyjskie,- demonstracje zbrojne,- zakładano tajne organizacje polityczne,- urządzano wiece i strajki,- prowadzono tajne nauczanie na wsi,- wydawano w dużych nakładach elementarze i podręczniki,- legalna i podziemna prasa wydawana w Królestwie, Hipolit Cegielski – polski filolog, przemysłowiec, działacz społeczny, dziennikarz i Stefczyk – nauczyciel, działacz społeczny i spółdzielczy, ekonomista. Inicjator zakładania spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych, znanych później jako Kasy Murawjow – rosyjski konserwatywny działacz państwowy, generał-gubernator wileński w czasie tłumienia powstania styczniowego, Drzymała – polski chłop z Poznańskiego, prowadził spór z administracją Królestwa Prus o pozwolenie na budowę domu; wóz Drzymały stał się symbolem walki z germanizacją w zaborze Limanowski – polski historyk, socjolog, polityk, działacz socjalistyczny i Waryński – polski działacz i ideolog polskiego ruchu socjalistycznego. Roman Stanisław Dmowski – polski polityk, publicysta polityczny, Minister Spraw Zagranicznych. Współzałożyciel Narodowej Demokracji, główny ideolog polskiego nacjonalizmu. Polski działacz Luksemburg – działaczka i ideolog polskiego i niemieckiego ruchu Witos – polski polityk, działacz ruchu ludowego, trzykrotny premier Rzeczypospolitej Feliks Przybyszewski – polski pisarz, poeta, dramaturg, nowelista okresu Młodej Polski, skandalista, przedstawiciel cyganerii krakowskiej i nurtu polskiego Wyspiański– polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt, projektant mebli. Jako pisarz związany z dramatem symbolicznym. Tworzył w epoce Młodej Dyktatorzy powstania styczniowego:- Marian Langiewicz- Ludwik Mierosławski- Romuald Traugutt6. Przyczyny:- porażka Rosji w wojnie krymskiej- branka- aresztowanie polskich patriotówSkutki:- Królestwu Polskiemu zmieniono nazwę na Kraj Przywiślański- zsyłka na Sybir - uwłaszczenie chłopów7. - dekret o uwłaszczeniu: 1863 powstanie Hakaty: 1894 strajk we Wrześnii: 1901– 1902 powstanie Wielkiego Proletariatu: 1882 krwawa niedziela w Petersburgu: 1905 powstanie stronnictwa ludowego: 1931 Narodowa Partia Robotnicza (NPR) – polska partia polityczna, działająca w latach 1920-1937. NPR odwoływała się do klasy robotniczej, jednak głosiła program solidaryzmu narodowego. Niezależna Partia Chłopska - założenia:- przejęcie władzy drogą rewolucji i powołanie rządu robotniczo-chłopskiego,- reforma rolna bez odszkodowania, upaństwowienie lasów,- oddzielenia państwa od Kościoła,- sojusz z ze stron: i

ziemie polskie w drugiej połowie xix wieku